EX VOTO -Geschiedenis van een fenomeen

Jozef Heij
Jozef Heij werkt momenteel aan een essay met de titel De ex voto's van A.K. - De geschiedenis van een persoonlijke devotie waarin hij het werk van A.K. tegen het licht houdt van het historische fenomeen ex voto. Publicatie verwacht: najaar 2014.

Rinke Nijburg
Rinke Nijburg schreef op 15 april 2011 onder de titel Ex voto voor Tsu op zijn blog een korte informatieve tekst over ex voto's. Zie voor de oorspronkelijke tekst rinkenijburg.blogspot.nl

Wikipedia
Voor een beknopte inleiding in het begrip ex voto zie: 
Wikipedia - Retablo en Wikipedia - Ex voto



Ex voto uit Mexico
begin 20ste eeuw
techniek, formaat en verblijfplaats onbekend

Rinke Nijburg

Ex voto for Tsu
2005
potlood, stift en acrylverf op papier

80 x 110 cm

Ex Voto for Tsu 

Ex voto’s hebben sinds lang mijn warme belangstelling. Het zijn schilderijtjes op paneel of doek die vrome katholieken vooral in vroeger tijden lieten maken wanneer men genezen was van een akelige ziekte of behoed werd voor een ernstig ongeluk. Letterlijk betekenen de Latijnse woorden ex voto ‘ten gevolge van een belofte.‘

In de traditie van de volksschilderkunst, en dus in een ietwat naïeve stijl, schildert de ex voto-schilder in opdracht van de genezen of op miraculeuze wijze geredde gelovige het tafereel waar alles om draait: de zieke op zijn bed, de onfortuinlijke onder het wiel van een kar. Boven in de hoek wordt in een witte wolkenrand soms de Verlosser aan het kruis, maar meestal de Heilige Maagd Maria afgebeeld. Door een van beiden, of door weer een andere heilige, wordt immers het wonder van de redding voltrokken.

Het fenomeen stamt, niet helemaal toevallig, uit de vijftiende eeuw en bleef tot ver in de 19^e eeuw populair. Maar ook nu nog worden ex voto’s gemaakt en geoffreerd aan kerk of altaar. Italiaanse, Spaanse en vooral Zuid Amerikaanse en Mexicaanse ex voto’s uit de 18^e,e en begin van de 20^ste eeuw worden inmiddels terecht verwoed verzameld. 19

Het eerste wat men, uit impuls en dus gedachteloos, doet wanneer men verongelukt of ziek wordt is vloeken of bidden. Want gelegen komt zoiets als onheil zelden of nooit. Bovendien roept het de sterfelijkheid in herinnering. Maar wanneer men uit schrik spontaan begint te bidden, belooft men al gauw meer dan men waar kan maken. Dat wij onze geloften meestal geen gestand doen, vinden we tegenwoordig niet meer zo erg. Het bidden is een primitieve impuls, een reflex, die wij onszelf gerust mogen vergeven. Een onzinnig ongeluk meteen met de rede pareren en tot zinvol zwijgen brengen is de meesten van ons niet gegeven. Eerst maar eens hartgrondig vloeken wanneer wij met de hamer op de duim slaan. Daarna bedenken dat een metalen voorwerp door eigen toedoen met teveel kracht per ongeluk op een al te zacht en gevoelig deel van het doorbloede lichaam neerdaalde. Pijn huist in het onredelijke deel van de hersenen.

Bij ons om de hoek zit sinds jaar en dag een veilinghuis. Ik liep en fietste daar al 20 jaar langs zonder ooit naar binnen te gaan. Van tijd tot tijd staat er een bord aan de weg waarop soms ‘heden kijkdag’ en dan weer ‘heden veiling’ staat. Maar hoe groot mijn nieuwsgierigheid naar oude dingen steevast ook is, de drempel van het veilinghuis kwam ik maar niet over. Totdat een goede vriend, die niet eens in de stad woont, mij vroeg of ik ‘omdat hij wel zin had een paar schilderijen te kopen’ mee wilde gaan naar een van de kijkdagen.

Dit Cabinet of Natural Curiosities is een meer dan welkome afwisseling van de veel te dure winkelstraatspullen zoals we die tegenwoordig in elke stad of flink dorp kunnen vinden. Misschien is het niet het meest hoogstaande veilinghuis van Nederland – ik hoorde iemand zeggen dat het een veilinghuis voor de armen is – toch was ik verbaasd over de hoeveelheid prachtig vreemde, exotisch, niet alledaagse spullen die op 3 verdiepingen keurig waren uitgestald. Tot ons geluk bleken ook in dit armenhuis der veilingen de prijzen sinds de economische crisis, zoals bijna overal, enorm gekelderd.

Op de bovenste verdieping van het veilinghuis waar de boel niet eens bewaakt wordt, staan altijd de stapels schilderijen en ingelijste reproducties van schilderijen waar men geen raad mee weet. Het zijn de winkeldochters. De actuele catalogus van het veilinghuiswil de prijzen niet eens vermelden; er staat slechts een streepje achter het lotnummer. Achteraan een van de stapels zag ik een schilderij op doek dat weliswaar geen ex voto was maar wel helemaal in de stijl van ex voto’s was geschilderd. Een prachtig volkse, minstens honderd jaar oude schildering van een madonna met kind. Beiden met een aandoenlijk lief gezicht. Omdat ik de middag van de veiling niet kon, bracht ik een bod van 50 euro uit op de hele stapel. Na een paar dagen werd ik gebeld dat ik de troep op kon halen.

Moet ik nu, uit dankbaarheid voor dit gelukkig lot, een ex voto schilderen? 

Rinke Nijburg 
15 april 2011  
Zie voor de oorspronkelijke tekst rinkenijburg.blogspot.nl